Każdy pracodawca musi opracować szczegółowe instrukcje oraz wskazówki obejmujące bezpieczeństwo i higienę pracy. Nie zawsze jednak konieczne jest przygotowywanie specjalnego dokumentu. W niektórych przypadkach wystarczy instruowanie pracownika na bieżąco. Zgodnie z Rozporządzeniem Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 26 września 1997 instrukcje BHP są niezbędne w miejscach, w których wykonywana jest praca potencjalnie niebezpieczna dla życia lub zdrowia. Dzięki nim pracownicy mogą zapoznać się z procedurami, które zapewnią im bezpieczeństwo w trakcie wykonywania codziennych obowiązków. Zgodnie z wymaganiami kodeksu pracy, pracodawca musi udostępnić do stałego korzystania aktualne instrukcje BHP. Znajdują się w nich zbiory zasad, wskazówek oraz sposobów działania. Mają na celu przedstawić pracownikowi informacje ułatwiające mu postępowanie w sytuacjach, w których dochodzi do zagrożenia jego zdrowia lub życia. Wyróżniamy kilka typów instrukcji BHP:
- ogólne wewnątrzzakładowe,
- stanowiskowe, obowiązujące na danym stanowisku pracy,
- na wypadek awarii, np. pożaru,
- podczas pracy np. obowiązujące podczas obsługi maszyn.
W przypadku jakich prac, niezbędne jest przygotowanie instrukcji BHP? Zgodnie z przepisami, instrukcje muszą być przygotowane dla miejsc pracy, w których zachodzi niebezpieczeństwo zagrażające życiu lub zdrowiu pracownika. Nie zostało jednak uściślone, na jakiej podstawie pracodawca powinien decydować, czy takie zagrożenie istnieje. Niestety prawo nie precyzuje tej kwestii. Z tego powodu pracodawca musi przeprowadzić ocenę ryzyka zawodowego na stanowisku pracy. Jest to obowiązkowe działanie, niezależnie od tego, jakiego stanowiska dotyczy. Przeprowadzając ocenę, pracodawca określa procedury mające na celu zmniejszenie zagrożenia wypadku. W ten sposób można łatwiej wybrać niezbędne środki ochrony, a także określić, czy konieczne jest zapoznanie pracownika z instrukcją BHP. Instrukcje muszą zawierać informacje dotyczące:
- zasad udzielania pierwszej pomocy,
- zagrożeń, które wiążą się ze stosowanymi procesami technologicznymi oraz wykonywanymi pracami.
- postępowania w przypadku wykorzystania materiałów, które są potencjalnie szkodliwe lub niebezpieczne,
- zasad obsługi poszczególnych urządzeń technicznych.
Zgodnie z przepisami instrukcje powinny być napisane w taki sposób, by były zrozumiałe dla pracowników. Muszą zawierać wykaz czynności niezbędnych przed rozpoczęciem pracy oraz po jej zakończeniu, a także zasady bezpiecznego wykonywania obowiązków. W treści dokumentu należy umieścić zasady postępowania w sytuacjach awaryjnych. W przypadku stanowisk, przy których wykorzystywane są niebezpieczne substancje, instrukcja powinna zawierać ich charakterystykę. W skład dokumentu powinny wchodzić:
- informacje ogólne, dotyczące np. szkoleń BHP, badań profilaktycznych, czy konieczności noszenia ubrań ochronnych,
- informacje dotyczące bezpieczeństwa pracy np. odpowiednia organizacja stanowiska pracy,
- wykaz czynności, które przyczyniają się do bezpieczeństwa pracy np. zakaz palenia na terenie zakładu,
- czynności niezbędne do rozpoczęcia pracy np. kontrola stanu technicznego obsługiwanej maszyny,
- czynności koniecznych po zakończeniu pracy np. uporządkowanie miejsca pracy,
- wykaz czynności zabronionych na danym stanowisku,
- uwagi końcowe dotyczące np. zachowania podczas wypadku w miejscu pracy.
Zgodnie z przepisami znajdującymi się w kodeksie pracy, pracownik jest zobowiązany pisemnie potwierdzić, że zapoznał się z przepisami BHP. Nieprzestrzeganie określonych zasad może stanowić niebezpieczeństwo dla zdrowia oraz życia i grozi otrzymaniem kary porządkowej. Spełnienie obowiązku wyposażenia stanowisk pracy w aktualne instrukcje BPH jest weryfikowane przez Państwową Inspekcję Pracy. Instrukcja BPH jest równie ważnym dokumentem, co wewnątrzzakładowe przepisy, takie jak zarządzenia wewnętrzne, czy regulamin pracy. Do kogo należy obowiązek opracowania instrukcji stanowiskowych z zakresu BHP? Co prawda, zgodnie z ustawą obowiązek wyposażenia stanowisk w instrukcje BPH leży po stronie pracodawcy, jednak nie jest ściśle określone, kto powinien przygotować rzeczone dokumenty. Służby BHP muszą jedynie opiniować poszczególne instrukcje, jednak to do pracodawcy należy decyzja, komu powierzy obowiązek opracowania takiej instrukcji. Najczęściej zajmują się tym pracownicy nadzoru lub kierownicy działu, którzy doskonale znają specyfikę pracy i potrafią wskazać wszystkie zagrożenia oraz obowiązki jakie wiążą się z danym stanowiskiem. Zdarza się także, że opracowaniem instrukcji BHP zajmują się specjaliści z zewnątrz, jednak najczęściej współpracują oni z pracownikami, którzy dobrze znają specyfikę danego zawodu. W przypadku powszechnych stanowisk, pomocne mogą być gotowe instrukcje BPH. Najczęściej są napisane dość ogólnie, dlatego z łatwością można dostosować je do potrzeb danego zakładu. Zgodnie z przepisami należy skonsultować instrukcje z pracownikami lub ich przedstawicielami. Najlepszym rozwiązaniem jest ich konsultacja z jak największą częścią załogi.